Τον Ιούνιο του 2019 εκδόθηκε Νέα Ευρωπαϊκή νομοθεσία – Κανονισμός (ΕΕ) 2019/649 που θέτει αυστηρά όρια στην περιεκτικότητα trans-λιπαρών στα τρόφιμα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον νέο Κανονισμό, η περιεκτικότητα σε τρανς-λιπαρά (εκτός των τρανς-λιπαρών που αποτελούν φυσικά συστατικά του λίπους ζωικής προέλευσης) σε τρόφιμα που προορίζονται για τον τελικό καταναλωτή και σε τρόφιμα που προορίζονται για προμήθεια εμπόρων λιανικής, δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 2 γραμμάρια ανά 100 γραμμάρια λίπους. Η συμμόρφωση των επιχειρήσεων τροφίμων ως προς τα trans- λιπαρά πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι την 1η Απριλίου 2021.
Μελέτη του ΕΦΕΤ σε εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα Ελλήνων σχετικά με τις γνώσεις και την στάση των ενηλίκων απέναντι στα τρανς-λιπαρά, καταδεικνύει ότι οι περισσότεροι καταναλωτές δεν έχουν ακούσει τον όρο τρανς λιπαρά. Γενικότερα, διαπιστώθηκε ότι οι Έλληνες καταναλωτές αγνοούν σε σημαντικό βαθμό τι είναι και ποίες είναι οι επιπτώσεις των τρανς λιπαρών οξέων στην υγεία τους.
Τι είναι ,λοιπόν, τα τρανς λιπαρά οξέα και γιατί είναι ανησυχητική η κατανάλωση τους;
Για να διευκρινίσουμε καλύτερα τον ορισμό των τρανς λιπαρών οξέων θα πρέπει να αναφερθούμε στη χημική δομή των λιπαρών οξέων. Η ανθρακική αλυσίδα των λιπαρών οξέων μπορεί να περιέχει έναν ή περισσότερους διπλούς δεσμούς ή κανέναν διπλό δεσμό μεταξύ των ατόμων άνθρακα. Τα λιπαρά οξέα με διπλό δεσμό συναντώνται στη φύση σχεδόν πάντα με την cis-μορφή τους, ενώ ένα μικρό μέρος υπάρχει στη trans-μορφή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον οργανισμό, χωρίς σημαντικά προβλήματα, για την παραγωγή ενέργειας. Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζονται οι 2 διαφορετικές μορφές.
Άρα, τα τρανς λιπαρά οξέα απαντώνται φυσιολογικά στη φύση. Όμως, τα τρανς που βρίσκονται στα τρόφιμα προέρχονται από τρεις διαφορετικές πηγές:
- Στη κοιλιά των μηρυκαστικών πραγματοποιείται βακτηριακός μετασχηματισμός των ακόρεστων λιπαρών οξέων σε trans με αποτέλεσμα να μεταφέρονται στο κρέας, το γάλα και το λίπος τους.
- Την υδρογόνωση των φυτικών ελαίων. Η βιομηχανική αυτή επεξεργασία περιλαμβάνει τη θέρμανση των φυτικών ελαίων με παρουσία υδρογόνου. Η διαδικασία αυτή τους προσδίδει πιο στερεά και παχύρευστη μορφή σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα να διευκολύνεται η χρήση και η συντήρηση τους.
- Κατά το τηγάνισμα των ελαίων σε υψηλές θερμοκρασίες, μέρος των λιπαρών οξέων τους μετατρέπονται σε trans. Η συγκέντρωση των trans αυξάνεται όσο επαναλαμβάνεται η χρήση του ίδιου ελαίου κατά το τηγάνισμα.
Σε ποια τρόφιμα υπάρχουν
Τα τρανς λιπαρά οξέα μπορεί να υπάρχουν στα παρακάτω τρόφιμα:
- Μαργαρίνες και φυτικά λίπη που έχουν υποστεί υδρογόνωση για να αποκτήσουν πιο στερεή μορφή. Η μαργαρίνη είχε θεωρηθεί ως καλύτερη και πιο υγιεινή σε σχέση με τα ζωικά λίπη. Όμως, λόγω της υδρογόνωσης, έχει τελικά υψηλή ποσότητα τρανς και κορεσμένων λιπαρών.
- Τηγανιτά φαγητά, όπως οι τηγανιτές πατάτες ή τηγανισμένο λάδι σε επεξεργασμένα τρόφιμα. Στα εστιατόρια και στα ταχυφαγεία χρησιμοποιούνται λάδια για να αντέχουν στο τηγάνισμα και πιθανόν να χρησιμοποιείται το ίδιο λάδι για να τηγανίσουν πολλές φορές (για παράδειγμα βάζουν μια ποσότητα λαδιού στη φριτέζα και με αυτό τηγανίζουν πολλές μερίδες πατάτες). Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται η ποσότητα των trans λιπαρών οξέων.
- Αρτοπαρασκευάσματα και γλυκά από ζαχαροπλαστεία. Τα περισσότερα γλυκά, κέικ, μπισκότα, κουλουράκια, κράκερ, κρουασάν και ντόνατς που πωλούνται σε φούρνους, ζαχαροπλαστεία και σουπερ μάρκετ έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε trans λιπαρά οξέα.
- Δημητριακά και μπάρες δημητριακών. Πολλά από τα δημητριακά και τις μπάρες δημητριακών που καταναλώνονται στο πρωινό είναι πλούσια σε trans. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό να προσέχουμε τις επιλογές των προϊόντων, ειδικά όταν πρόκειται για προϊόντα που θα καταναλώσουν τα παιδιά.
- Μίγματα για βάφλες, τηγανίτες, έτοιμες ζύμες και κρούστες για πίτα. Τα έτοιμα μίγματα αποτελούν την εύκολη λύση, αλλά συνήθως έχουν παρασκευαστεί από υδρογονωμένα λίπη. Θα ήταν προτιμότερο να φτιάξετε μόνοι σας το μείγμα με αγνά υλικά.
- Αλμυρά σνακ, ποπ κορν, τσιπς
- Κατεψυγμένα ή προτηγανισμένα γεύματα ή παναρισμένα κρεατικά όπως: οι κατεψυγμένες πίτσες, οι προτηγανισμένες πατάτες, κατεψυγμένες κοτομπουκιές πανέ. Σε αυτά τα τρόφιμα προσθέτονται υδρογονωμένα λίπη προκειμένου να είναι πιο σταθερά και να συντηρούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Επιπτώσεις στην υγεία
Πολλές μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί προκειμένου να ελεγχθούν οι επιπτώσεις των trans λιπαρών οξέων στην υγεία. Έτσι, τα ευρήματα των μελετών δείχνουν ότι μειώνουν τα επίπεδα της HDL, «καλή» χοληστερόλη, αυξάνουν τα επίπεδα της LDL, «κακή» χοληστερόλη και των τριγλυκεριδίων, παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα. Μάλιστα, έρευνες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση τους από φαγητά όπως τηγανιτά, μπισκότα, γλυκά, κράκερ έχουν μεγαλύτερες επιπτώσεις στην αγγειακή λειτουργία και αυξάνουν περισσότερο το κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου σε σχέση με την κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών από φαγητά όπως βούτυρο, κρέας και γαλακτοκομικά.
Επίσης, μπορεί να επιδρούν αρνητικά στην αρτηριακή πίεση και στην ευαισθησία στην ινσουλίνη, η οποία σχετίζεται με την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη. Υπάρχουν και κάποιες μελέτες που τα συσχετίζουν και με διάφορες μορφές καρκίνου, όπως καρκίνο του παχέος εντέρου και του μαστού. Όμως, τα στοιχεία είναι αντιφατικά και περαιτέρω έλεγχοι χρειάζεται να διεξαχθούν.
Πως μπορεί να τα αποφύγει ο καταναλωτής
Κάποιες αλλαγές που θα βοηθούσαν στην μείωση της πρόσληψης τρανς λιπαρών οξέων είναι:
- Διαβάζετε προσεκτικά τις ετικέτες τροφίμων. Η επισήμανση των τρανς λιπαρών στις ετικέτες τροφίμων δεν είναι ακόμα υποχρεωτική, παρ’ όλα αυτά αν στην ετικέτα αναγράφεται η φράση «υδρογονωμένα ή μερικώς υδρογονωμένα λίπη» σημαίνει ότι το τρόφιμο περιέχει τρανς λιπαρά οξέα.
- Αποφύγετε την κατανάλωση έτοιμων τροφίμων, γεύματα από fast food και προτιμήστε το σπιτικό φαγητό.
- Περιορίστε την κατανάλωση τροφίμων όπως γλυκά, κρουασάν, μπισκότα, διάφορα αλμυρά σνακ και αντικαταστήστε τα με υγιεινά όπως φρούτα και λαχανικά.
- Αποφύγετε τα τηγανιτά φαγητά και στην περίπτωση που θέλετε να τηγανίσετε χρησιμοποιήστε ελαιόλαδο.
- Αν θέλετε να καταναλώσετε μαργαρίνη, είναι προτιμότερο να καταναλώσετε μια μαλακού τύπου, αφού ελέγξετε πρώτα την ετικέτα.
