Facebook, Instagram, YouTube, Twitter και άλλες εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης έχουν μπει εδώ και χρόνια στη ζωή μας και αποτελούν αναμφίβολα ένα ισχυρό «χώρο» αλληλεπίδρασης εκατομμυρίων ανθρώπων. Και ενώ το Facebook είναι ένα από τα παλαιότερα και δημοφιλέστερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το Instagram κερδίζει συνεχώς έδαφος, με όλο και περισσότερους ενεργούς χρήστες. Η δημοφιλής εφαρμογή δημιουργήθηκε το 2010 και σήμερα μετράει 20 δισεκατομμύρια φωτογραφίες από όλο τον κόσμο και 1 δισεκατομμύριο ενεργούς χρήστες. Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζονται τα πιο δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τον Ιούλιο 2020 με κριτήριο τους περισσότερους ενεργούς χρήστες.
Εικόνα σώματος
Με την καθημερινή χρήση των social media οι χρήστες εκτίθενται διαρκώς σε ποικιλία εικόνων, μηνυμάτων, απόψεων, τα οποία τελικά μπορούν να αναδειχθούν σε μια ισχυρή τάση με έντονες κοινωνικές προεκτάσεις. Και σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναρωτηθούμε…Τελικά τα social media πώς και σε ποιο βαθμό επηρεάζουν την καθημερινότητα και τις συνήθειες μας, την ψυχολογία ή ακόμα και την εικόνα σώματος των χρηστών;
Ως εικόνα σώματος ορίζεται η συναισθηματική στάση, οι πεποιθήσεις και οι αντιλήψεις ενός ατόμου για το σώμα του.
Η εικόνα του σώματος σχετίζεται με:
- τις πεποιθήσεις του ατόμου για την εμφάνισή του
- το πώς νιώθει για το σώμα, ύψος, βάρος και για το σχήμα του σώματός του
- το πώς αισθάνεται και ελέγχει το σώμα του καθώς κινείται
Πολλές φορές υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη ανάμεσα στην “ιδανική” και τη πραγματική εικόνα σώματος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα και μια απορριπτική στάση απέναντι στο σώμα. Έρευνες έχουν συνδέσει την έκθεση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με την εμφάνιση δυσαρέσκειας για την εικόνα σώματος, την αύξηση του κίνδυνου εμφάνισης διατροφικών διαταραχών, καθώς και την αρνητική σύγκριση της εικόνας σώματος με διασημότητες που θεωρούνται “πρότυπα”. Επιπλέον, μελέτη σε χρήστες του twitter έδειξε ότι το 65% των tweets που αναλύθηκαν είχε θέμα την ανησυχία των ατόμων για το σχήμα του σώματός τους. Παράλληλα, σε άλλη μελέτη βρέθηκε ότι οι συμμετέχοντες με κάποια διαγνωσμένη διατροφική διαταραχή αφιερώνουν το 56,7% του διαδικτυακού τους χρόνου σε θέματα που αφορούν την κατανάλωση τροφής, το σωματικό βάρος και την εικόνα του σώματος.
#fitspiration & #thinspiration
Μία δημοφιλής τάση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι η δημοσίευση υλικού που αποσκοπεί στην ανάδειξη ενός υγιεινού τρόπου ζωής μέσω της διατροφής και της άσκησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τάσεις ”thinspiration” και ”fitspiration”. To “Thinspiration”, περιγράφει την απόκτηση ενός υπερβολικά αδύνατου σώματος με πολύ χαμηλά ποσοστά λίπους τα οποία μπορεί να έχουν προκύψει ακόμα και με επιβλαβείς στρατηγικές. Αυτές οι δύο τάσεις φαίνεται να έχουν διαφορετική απήχηση ανάμεσα στα δύο φύλα. Το fitspiration που δίνει έμφαση στο λεπτό, μυώδες σώμα έχει μεγαλύτερη απήχηση στους άντρες, ενώ το thinspiration που εστιάζει στο πόσο αδύνατο είναι το σώμα προσελκύει κυρίως γυναίκες. Μελέτη που συμπεριέλαβε άνδρες και γυναίκες έδειξε ότι άτομα που εκτίθενται καθημερινά σε αυτές τις τάσεις μπορεί να νιώθουν χαμηλότερη ικανοποίηση για το σώμα τους. Αν και δεν είναι ακόμα ξεκάθαρη η επίδραση των κινημάτων αυτών στους χρήστες, τα έως σήμερα διαθέσιμα δεδομένα εστιάζουν σε ανησυχίες για πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογική ευεξία, συμπεριλαμβανομένης και της εικόνας σώματος, της αυτοεκτίμησης και της εμφάνισης διατροφικών διαταραχών.
Επεξεργασμένες φωτογραφίες και εικόνα σώματος
Αρκετά συχνά, μέσα από τα social media προβάλλεται μια εικονική και αναληθής πραγματικότητα. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις δεκάδες εφαρμογές που υπάρχουν για την επεξεργασία των φωτογραφιών. Και ενώ αρχικά η επεξεργασία αφορούσε απλά τη βελτίωση των χρωμάτων, οι χρήστες πλέον μπορούν να επεξεργαστούν και τα φυσικά χαρακτηριστικά των ατόμων της φωτογραφίας (πρόσωπο, σώμα, γράμμωση κ.ά.). Η δημοσίευση επεξεργασμένων φωτογραφιών φαίνεται να έχει αρνητικό αντίκτυπο σε ορισμένους χρήστες. Πρόσφατη μελέτη επιβεβαίωσε την άμεση σύνδεση της δημοσίευσης των φωτογραφιών αυτών με παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τις διατροφικές συμπεριφορές των εν λόγω χρηστών. Η χρήση της τεχνολογίας για τη “διόρθωση” των φυσικών χαρακτηριστικών του σώματος φαίνεται ότι συμβάλλει στην εντονότερη ενασχόληση με την εικόνα του σώματος ή σε συναισθήματα δυσαρέσκειας γι’ αυτό.
*Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι κάποιες φορές, ειδικά στις περιπτώσεις που έχει γίνει διάγνωση κάποιας διατροφικής διαταραχής, ο ρόλος του ψυχολόγου/ ψυχιάτρου είναι καθοριστικής σημασίας
Εφηβεία και social media
Η χρήση των μέσων κοινωνικών δικτύωσης (ιδιαίτερα Facebook και Instagram) γίνεται σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό από τους έφηβους. Στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι πλέον το 72% των εφήβων έχει λογαριασμό στο Instagram. Η εκτεταμένη αυτή χρήση των social media, εκτός από τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει στην εικόνα των εφήβων για το σώμα τους, είναι πιθανό να συμβάλλει στην αύξηση του κινδύνου για διατροφικές διαταραχές. Πρόσφατη μελέτη ανέδειξε μία ξεκάθαρη συσχέτιση ανάμεσα στη χρήση των social media και την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών σε εφήβους. Συμπεριφορές που συνδέονται με ορισμένες διατροφικές διαταραχές, όπως η πολύ έντονη σωματική άσκηση ή η συστηματική παράλειψη γευμάτων, αναφέρθηκαν στο 51,7% των κοριτσιών και το 45% των αγοριών που συμμετείχαν στη μελέτη.
Η θετική όψη
Και ενώ τα social media φαίνεται ως ένα σημείο να ενθαρρύνουν το στίγμα για την εικόνα του σώματος, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε και τη θετική τους πλευρά. Υπάρχουν κινήματα όπως το #bodypositivity και το #loveyourbody τα οποία έχουν δημιουργηθεί από influencers και χρήστες με σκοπό την αντιμετώπιση του στίγματος αυτού. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα τα θετικά μηνύματα μέσα από τα κινήματα αυτά είναι αρκετά, με το 30% των συμμετεχόντων μιας μελέτης να δηλώνει ότι έλαβε κάποια μορφή υποστήριξης διαδικτυακά από άτομα τα οποία δε γνώριζαν. Στην ίδια μελέτη, άτομα που έκαναν λόγο στα social media για το ‘’thin-ideal*’’ δήλωσαν ότι το 70% των απαντήσεων που έλαβαν ήταν θετικές και υποστηρικτικές. Παρ’ όλα αυτά, τα δεδομένα είναι ακόμα ελλιπή όσον αφορά τη θετική επίδραση της χρήσης των social media στην εικόνα του σώματος.
*Thin-ideal= η ιδέα του ιδανικά λεπτού γυναικείου σώματος
Ο ρόλος του διαιτολόγου στην εικόνα σώματος
O ρόλος του διαιτολόγου δεν είναι αυτός του “αδυνατιστή”. Πρωταρχικό του μέλημα είναι:
- Η αξιολόγηση και η βελτίωση της σχέσης του διαιτώμενου με το φαγητό και μέσα από αυτή τη διαδικασία η επίτευξη ενός υγιούς και φυσιολογικού βάρους.
- Ο διαιτολόγος δίνει εξατομικευμένες συμβουλές διατροφής με βάση τη βιβλιογραφία και τις επίσημες οδηγίες κάτι το οποίο μπορεί να μη συμβαίνει πάντα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (αφού οι περισσότεροι που ασχολούνται με το σώμα και την υγιεινή διατροφή δεν το έχουν απαραίτητα σπουδάσει).
- Μπορεί, επίσης, κριτικά να διερευνήσει ποιες είναι οι πηγές πληροφόρησης του εκάστοτε ατόμου για θέματα διατροφής και αν χρειαστεί να προτείνει αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης για το ευρύ κοινό στο διαδίκτυο και τα social media.
- Το διαδίκτυο πολύ συχνά αποτελεί μία εξαιρετική πηγή παραπληροφόρησης! Αυτό παρατηρείται πολύ συχνά και στα θέματα διατροφής. Σε αυτές τις περιπτώσεις οφείλει να εξηγεί, να συμβουλεύει και να τεκμηριώνει αυτό που πραγματικά ισχύει.
- Τέλος, ο διαιτολόγος μπορεί να βοηθήσει στην αγάπη και την αποδοχή για το σώμα, μαζί με όποιες ατέλειες μπορεί να έχει αυτό και μέσα από την ισορροπημένη και πλήρη σε θρεπτικά συστατικά διατροφή να εξασφαλίσει τη βελτίωση ή και τη διατήρηση του σωματικού βάρους με ασφαλή τρόπο.
Κλείνοντας, ας μη ξεχνάμε ότι η διατροφή είναι ένα από τα επιστημονικά πεδία στα οποία έχουν κατά καιρούς υπάρξει πολλές παρανοήσεις, πολλές τάσεις, δίαιτες, διάφορα ελιξίρια, κ.ά. Το φαινόμενο αυτό, φυσικά, δεν εκλείπει ούτε από τα social media. Στον κυκεώνα αυτών των πληροφοριών σε συνδυασμό με τις πιθανές αναληθείς εικόνες που αναρτώνται καθημερινά, είναι συχνό να νιώθουμε κατά καιρούς ότι δεν ξέρουμε τι να πρώτο πιστέψουμε, ποιες συμβουλές έχουν επιστημονική βάση και ποιες όχι. Η καλύτερη λύση είναι να διαχειριζόμαστε τα social media με κριτική ματιά και σκέψη και να συμβουλευόμαστε τους διαιτολόγους-διατροφολόγους* που είναι οι ειδικοί για τα θέματα διατροφής.
*Αναζητήστε διαιτολόγους με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος.
Παρακάτω μπορείτε να βρείτε κάποια προφίλ στο instagram που προωθούν το #bodypositivity: @bodyposipanda, @danaemercer, @marriedmomandmantras, @iskra, @livia_adams
Συνεργάτες
Το παρόν άρθρο γράφτηκε σε συνεργασία με την Χριστίνα Χαιριστανίδου, Διαιτολόγο-Διατροφολόγο απόφοιτο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών, MSc Κλινική Διατροφή. Email επικοινωνίας: info@greenspireat.gr
Βρείτε μας στο instagram:@vicky.tzelefa , @green_spireat
Βιβλιογραφία
- Statista 2020
- Griffiths S., et al., The Contribution of Social Media to Body Dissatisfaction, Eating Disorder Symptoms, and Anabolic Steroid Use Among Sexual Minority Men. Cyberpsychol Behav Soc Netw., 2018
- Cavazos-Rehg P., et al., “I just want to be skinny.”: A content analysis of tweets expressing eating disorder symptoms. PLoS One., 2019
- Hicks S., Brown A., Higher Facebook use predicts greater body image dissatisfaction during pregnancy: The role of self-comparison. Midwifery., 2016
- Easton S., et al., Young People’s Experiences of Viewing the Fitspiration Social Media Trend: Qualitative Study. J Med Internet Res., 2018
- Griffiths S., Stefanovski A., Thinspiration and fitspiration in everyday life: An experience sampling study. Body Image., 2019
- Wick M., Keel P., Posting edited photos of the self: Increasing eating disorder risk or harmless behavior?. Int J Eat Disord., 2020
- Wilksch S., et al., The relationship between social media use and disordered eating in young adolescents. Int J Eat Disord., 2020
- Lydecker JA, et al., Does this Tweet make me look fat? A content analysis of weight stigma on Twitter. Eat Weight Disord., 2016
- Bachner-Melman R, et al., Lives on the Line: The Online Lives of Girls and Women With and Without a Lifetime Eating Disorder Diagnosis. Front Psychol., 2018
- Tiggemann M, et al., #Loveyourbody: The effect of body positive Instagram captions on women’s body image. Body Image., 2020
- Cavazos-Rehg PA, et al., Examining the self-reported advantages and disadvantages of socially networking about body image and eating disorders. Int J Eat Disord., 2020
